Γράφει ο Μανώλης Πέπονας.
Ο Ναπολέων Ζέρβας γεννήθηκε στην Άρτα, πόλη που έμελλε να εισέλθει ως ελευθερωτής μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 17 Μαΐου του 1891. Με την οικογένειά του να διαθέτει μακρά παράδοση στα όπλα, ο ίδιος δεν δυσκολεύτηκε να λάβει την απόφαση να ακολουθήσει στρατιωτική σταδιοδρομία, πολεμώντας αρχικά ως εθελοντής στον Βαλκανικούς Πολέμους. Μεταξύ των διαφόρων περιστατικών της πρώιμης δράσης του ξεχωρίζει η μονομαχία του με τον Πλαστήρα, στις 23 Ιουνίου 1913. Αιτία υπήρξε μια δυσμενής αναφορά του Ζέρβα για τον τρόπο διοίκησης του τελευταίου, με τον Καρδιτσιώτη -τότε ανθυπολοχαγό και μετέπειτα πρωθυπουργό- να ζητά εκδίκηση για αυτό που θεώρησε ως προσβολή.
Η μονομαχία πάντως μεταξύ Ζέρβα και Πλαστήρα ολοκληρώθηκε δίχως αιματηρά αποτελέσματα, με τον πρώτο να συνεχίζει τη σταδιοδρομία του. Έτσι, έπειτα από μια σύντομη περίοδο φοίτησης στη Σχολή Υπαξιωματικών, ο μελλοντικός ηγέτης του ΕΔΕΣ συστράτευθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο Κίνημα Εθνικής Άμυνας κι έπειτα συμμετείχε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακολούθως, ως δηλωμένος βενιζελικός, αρνήθηκε να αποδεχθεί την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου μετά τις εκλογές του 1920 και κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με άλλους συναδέλφους του.
Ο Ζέρβας επέστρεψε στην Ελλάδα στα τέλη του 1922, μετά δηλαδή τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα επόμενα χρόνια επρόκειτο να είναι ταραγμένα τόσο για εκείνον, όσο επίσης για ολόκληρη τη χώρα. Αρχικά, τον Ιούνιο του 1925, τοποθετήθηκε στη θέση του Φρούραρχου Αθηνών, πράγμα που συνοδεύτηκε με τη στενή του σύνδεση με τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο. Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο ανδρών δεν άργησαν να επιδεινωθούν και ο Ζέρβας, ως διοικητής του ενός από τα δύο Δημοκρατικά Τάγματα, προσπάθησε να ανατρέψει τον Έλληνα δικτάτορα στις 22 Αυγούστου 1926. Το κίνημα καταπνίγηκε και οι δύο ηγέτες του, ήτοι ο Ζέρβας (που τότε κατείχε τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη) και ο συνταγματάρχης Βασίλειος Δερτιλής, αποτάχθηκαν.
Κατά τη δεκαετία του 1930, ο Ζέρβας έλαβε μέρος στο βενιζελικό κίνημα που επιχείρησε ο Πλαστήρας το 1935, ενώ αργότερα αντιτάχθηκε στην επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου από τον Ιωάννη Μεταξά. Μάλιστα, το 1937 ίδρυσε τον Εθνικό Δημοκρατικό Ελληνικό Σύνδεσμο (ΕΔΕΣ), ο οποίος κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μεταβλήθηκε από αντιμεταξική σε ένοπλη οργάνωση αντίστασης κατά του Άξονα.
Με βάση τα παραπάνω, προκύπτει πως έως το 1941 ο Ζέρβας δεν θεωρούταν ένας τυχαίος αξιωματικός. Η συμμετοχή του σε μια πληθώρα κινημάτων, σε συνδυασμό με την πλούσια πολεμική του δράση, του είχαν προσδώσει μια άλλοτε θετική κι άλλοτε αρνητική φήμη. Διόλου τυχαία, ο συγκεκριμένος άνδρας θα ηγούταν τις δεύτερης μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης της κατοχικής περιόδου, συνεχίζοντας να αποτελεί για τις επόμενες δεκαετίας μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αθανασόπουλος, Ιωάννης Β. Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας. Ιστορική βιογραφία (1891-1957), Πελασγός, Αθήνα 2020.
Δασκαρόλης, Ιωάννης Β. Δημοκρατικά τάγματα. Οι «πραιτωριανοί» της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας 1923-1926, Παπαζήσης, Αθήνα 2019 (β΄έκδοση).
Τζούκας, Βαγγέλης. Ο ΕΔΕΣ 1941-1945. Μια επανεκτίμηση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2017.
