Η ίδρυση του ΕΑΜ (1941)

Γράφει ο Μανώλης Πέπονας.

Ελάχιστες συναντήσεις άλλαξαν τον ρου της ελληνικής ιστορίας δραματικότερα από αυτή που έλαβε χώρα στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 σε μια μικρή οικία της οδού Μαυρομιχάλη. Εκεί βρέθηκαν τέσσερις άνδρες, εκπρόσωποι κομμάτων της αριστεράς και του κέντρου, έτοιμοι να αγωνιστούν μέχρις εσχάτων για την απελευθέρωση της πατρίδας τους από τον ναζιστικό ζυγό.

Επρόκειτο για τον Λευτέρη Αποστόλου του ΚΚΕ, τον Απόστολο Βογιατζή του Αγροτικού Κόμματος, τον Χρήστο Χωμενίδη του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας και τον Ηλία Τσιριμώκο της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας. Ήταν άτομα με διαφορετικές καταβολές και διαφορετική πορεία. Ο Αποστόλου είχε βιώσει αρκετές εξορίες από τις αντικομμουνιστικές κυβερνήσεις του Μεσοπολέμου, πολέμησε στα Δεκεμβριανά κι έπειτα συγκρούστηκε με τη μετεμφυλιακή ηγεσία του ΚΚΕ. Ο Χωμενίδης απαγχονίστηκε στις 9 Μαΐου 1944 από τα Τάγματα Ασφαλείας. Ο Τσιριμώκος πρωτοστάτησε στην περίφημη “κυβέρνηση των Αποστατών” και διατέλεσε πρωθυπουργός για λίγες ημέρες το 1965. Ο Βογιατζής υπήρξε υπουργός Εργασίας στη Χούντα των Συνταγματαρχών από το 1968 έως το 1971.

Παρά όμως τις όποιες μετέπειτα πράξεις τους, οι παραπάνω πολιτικοί δημιούργησαν ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της ελληνικής ιστορίας: την ιδρυτική διακήρυξη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου. Το εν λόγω κείμενο περιελάμβανε μόλις τέσσερα σημεία, στα οποία κυριαρχούσε το ενωτικό πνεύμα με σκοπό την αντιμετώπιση των κατακτητών. Έτσι, παρότι τα περισσότερα μέλη του ΕΑΜ προέρχονταν αρχικά από το ΚΚΕ, η ισότιμη θέση των υπόλοιπων ομάδων ή ατόμων κατοχυρωνόταν πλήρως.

Η διακήρυξη ήταν η εξής: 

1. Από τους αντιπροσώπους των κάτωθι υπογραφομένων κομμάτων ιδρύεται το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπο της Ελλάδας (ΕΑΜ).
Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού ώς και να εργασθή δια την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ.
Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις, δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με την μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν Ιδρυτικόν.
2. Σκοπός του Εθνικού Μετώπου είναι:
α) Η απελευθέρωσις του Έθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.
β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών δια συντακτικήν εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.
γ) Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν, ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης τοιαύτης αποπείρας.
3. Δια την πραγματοποίησιν των ως άνω σκοπών του το ΕΑΜ θα ασχοληθεί:
α) Με όλα τα ζητήματα που απασχολούν καθημερινώς τον Ελληνικόν Λαόν υπό τας συνθήκας της ξενικής κατοχής και με την καθοδήγησιν του αγώνος του Ελληνικού Λαού εις την διεκδίκησιν των πάσης φύσεως αιτημάτων του, καθώς και την αντιμετώπισιν της εις βάρος του ασκούμενης ληστείας από τους ξένους κατακτητάς.
β) Με την διατήρησιν ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του Ελληνικού Λαού.
γ) Με την συνεχή αποκάλυψην του ρόλου της σημερινής κυβερνήσεως των προδοτών ή κάθε άλλης αντιστοίχου εις το μέλλον.
δ) Με την εξασφάλισιν κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος και του συντονισμού του αγώνος του Ελληνικού Λαού με τον αγώνα των άλλων ως άνω Λαών.
ε) Με την οργάνωσιν των λαϊκών δυνάμεων επί τη βάσει του εσωτερικού οργανισμού-κανονισμού, ο οποίος αποτελεί παράρτημα του παρόντος ιδρυτικού.
στ) Με την ενέργειαν εράνων, είσπραξιν συνδρομών κλπ. από τους Έλληνας πατριώτας προς τον σκοπόν να εξασφαλίση τα αναγκαία δια την διεξαγωγήν του θνικοαπελευθερωτικού αγώνος μέσα.
4. Τα υπογράφοντα το παρόν ιδρυτικόν κόμματα ή τα προσχωρούντα εις αυτό, αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν δι’ όλων των δυνάμεων τον αγώνα του ΕΑΜ και την πραγματοποίησιν των σκοπών του.

Μέχρι τη διάλυσή του το 1946, στο ΕΑΜ εντάχθηκαν περίπου 1.000.000 άτομα. Το στρατιωτικό του σκέλος, ο Εθνικός Απελευθερωτικός Λαϊκός Στρατός, πολέμησε σκληρά τις κατοχικές δυνάμεις, απελευθερώνοντας ένα μεγάλος τμήμα της ελληνικής ορεινής ενδοχώρας πριν ακόμη την έλευση των Συμμάχων. Μετά τα Δεκεμβριανά αρκετά στελέχη του διώχθηκαν για τις ιδέες τους και η αντιναζιστική τους δράση αναγνωρίστηκε επίσημα από την ελληνική κυβέρνηση μόλις το 1981.


Πηγές
Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και σβάστικα: Η Ελλάδα της κατοχής και της αντίστασης, 1941-1944, Παπαζήσης, Αθήνα 1988, δύο τόμοι
Συλλογικό, ΕΑΜ: 70 χρόνια, Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011
Γιάννης Σκαλιδάκης, Η Ελεύθερη Ελλάδα. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944), Ασίνη, Αθήνα 2014
Lars Baerentzen, «Η λαϊκή υποστήριξη του ΕΑΜ στο τέλος της Κατοχής», Μνήμων, 9 (1984), σ.157-173


Μ.Π.