Γράφει ο Μανώλης Πέπονας.
Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά αναπτύχθηκαν εμπορικά ιδίως από τον 18ο αιώνα. Στις δύο πρώτες περιπτώσεις καταλυτική υπήρξε η συμβολή Πελοποννήσιων και Τηνίων, ενώ στην τελευταία αυτή Χίων και Σμυρναίων. Μετά τη Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή αρκετά πλοία των νησιών εκμεταλλεύτηκαν το δικαίωμα να πλέουν υπό ρωσική σημαία. Κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων αρκετοί ναυτικοί πλούτισαν, εμπορευόμενοι σιτηρά στην αποκλεισμένη από τους Βρετανούς Ευρώπη. Αυτό τους ώθησε να εξοπλιστούν και να γίνουν ικανοί πολεμιστές, προκειμένου να αντιμετωπίσουν πιθανές πειρατικές επιδρομές.
Κατά τις παραμονές της επανάστασης, τα τρία νησιά διέθεταν στόλο 200 περίπου πλοίων. Πρώτοι ξεσηκώθηκαν οι Σπετσιώτες στις 26 Μαρτίου 1821. Είκοσι περίπου πλοία τους ανοίχτηκαν στο Αιγαίο, αιχμαλωτίζοντας άμεσα δύο οθωμανικά και αποκτώντας λεία από επιδρομές. Εντός του νησιού δημιουργήθηκε ένα τοπικό συμβούλιο, θεσπίστηκε δε Σύνταγμα. Η συνδρομή των Σπετσιωτών στον αγώνα ήταν σημαντική, ιδίως για την εκπόρθηση του Ναυπλίου, της Μονεμβασιάς και του Νεοκάστρου.
Στην Ύδρα πάλι, επικρατούσε σκεπτικισμός. Χρειάστηκε η παρέμβαση των Ψαρών και των Σπετσών, ώστε οι τοπικοί προύχοντες να υψώσουν τα λάβαρα της επανάστασης στις 14 Απριλίου στέλνοντας πλοία κατά των Οθωμανών της Κορίνθου. Από την άλλη πλευρά, άμεση υπήρξε η συμβολή των Ψαρών στην επανάσταση. Έχοντας ξεσηκωθεί στις 11 Απριλίου, εκτέλεσαν επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια και αιχμαλώτισαν εχθρικά καράβια που μετέφεραν στρατιώτες. Ένας κάτοικος του νησιού, ο Ιωάννης Πατατούκος φαίνεται πως ήταν αυτός που δίδαξε στους υπόλοιπους νησιώτες το πως να μετατρέπουν τα σκάφη τους σε μικρά πυρπολικά. Σύντομα, η διέλευση στο Βόρειο Αιγαίο κατέστη επικίνδυνη για τον Οθωμανικό Στόλο.
Πρέπει βέβαια να σημειώσουμε πως δεν έλειψαν και τα έκτροπα. Συχνά, η λαφυραγώγηση εκ μέρους των Σπετσιώτικων και των Ψαριανών στόλων υπήρξε αδιάκριτη, με θύματά τους να είναι χριστιανοί που απλώς βρέθηκαν στον δρόμο τους. Σε γενικότερες γραμμές όμως, αν δεν υπήρχαν τα καράβια των τριών ναυτικών νήσων, η επανάσταση πιθανότατα θα είχε αποτύχει. Η ηρωική δράση των καπετάνιων των τριών νησιών κατά την Επανάσταση αποτελεί χρυσή σελίδα στο βιβλίο της ελληνικής Ναυτικής Ιστορίας.
