Γράφει ο Μανώλης Πέπονας.
Πριν την Επανάσταση του 1821, δεκάδες μικρά ή μεγάλα κινήματα εκδηλώθηκαν στον οθωμανοκρατούμενο ελλαδικό χώρο. Ένα από τα σημαντικότερα εξ αυτών είχε ως ηγέτη του τον Ιωάννη Βλάχο ή Δασκαλογιάννη και επίκεντρο τα Σφακιά.
Ο Δασκαλογιάννης διέθετε σπουδαία μόρφωση. Ως ιδιοκτήτης τεσσάρων πλοίων, είχε επεκτείνει τις εμπορικές του δραστηριότητες μέχρι τη Ρωσία. Ευρισκόμενος πιθανότατα σε επικοινωνία με τους αδελφούς Ορλώφ, μετέβη το καλοκαίρι του 1769 στην Τεργέστη για να αγοράσει πολεμοφόδια. Με τη σύμφωνη γνώμη του συνόλου της δημογεροντίας των Σφακίων, ο Δασκαλογιάννης κήρυξε την εξέγερση στις 25 Μαρτίου 1770 στην Ανώπολη. Άμεσα, το κίνημα επεκτάθηκε σε μεγάλο μέρος των σημερινών νομών Χανίων και Ρεθύμνου.
Οι μάχες ήταν πολύνεκρες. Στην Ίμπρο για παράδειγμα, οι οπλαρχηγοί Μανούσακας και ο Βολούδης φόνευσαν εκατοντάδες αντιπάλους τους, κάτι που επαναλήφθηκε στη σύγκρουση του Λουτρού. Οι δυνάμεις των Κρητών όμως δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τις αντίστοιχες οθωμανικές, ιδίως τη στιγμή που οι Ρώσοι δεν ενίσχυσαν την εξέγερση. Το μόνο που έμενε στους χριστιανούς ήταν η αυτοθυσία: στην Ανώπολη για παράδειγμα, οι άνδρες προτίμησαν να σφάξουν τα μέλη των οικογενειών τους για να μην σκλαβωθούν. Οι επιφανέστεροι Σφακιανοί, γνωρίζοντας πως δεν θα επικρατούσαν, αναζήτησαν τουλάχιστον έναν ηρωικό θάνατο.
Σύντομα, ο αγώνας είχε χαθεί. Για να αποσοβήσει την περαιτέρω καταστροφή του τόπου του, ο Δασκαλογιάννης αποφάσισε να καταθέσει τα όπλα παρά την αντίθεση γνώμη των κατοίκων. Μαζί με 75 προύχοντες κατήλθε από τα ορεινά του καταφύγια και παραδόθηκε στους Οθωμανούς στο Φραγκοκάστελλο. Οι όροι που επιβλήθηκαν στους Σφακιανούς ήσαν ιδιαίτερα σκληροί, το δε τέλος του αρχηγού τους προδιαγεγραμμένο.
Στις 17 Ιουνίου 1771, ο Δασκαλογιάννης γδάρθηκε στην πλατεία του Ηρακλείου. Από τους συνεργάτες του, άλλοι απαγχονίστηκαν άμεσα και άλλοι βασανίστηκαν για χρόνια. Εκ των 11.000 κατοίκων των Σφακίων, 3.500 σκοτώθηκαν στις ένοπλες συγκρούσεις, 1.500 απεβίωσαν λόγω των κακουχιών και 2.000 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το νησί. Όσοι πάντως επέζησαν διατήρησαν άσβεστο μίσος για τους Οθωμανούς καταπιεστές τους. Τα παιδιά ή τα εγγόνια τους θα επιχειρούσαν να εκδικηθούν, πολεμώντας ηρωικά στα πλαίσια της Επανάστασης 1821.
