To «απαραίτητο» Πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης του Ματζουράνη Κουναδίνη το 1954, ως προϋπόθεση της μετανάστευσης του

 Γράφει ο Ιστορικός Μιχάλης Κατσικαρέλης

Το Πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης και Ανεπιλήπτου Διαγωγής του Κουναδίνη με ημερομηνία έκδοσης την 16 Ιουνίου 1954. Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

Το Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη

Το Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη συνίσταται από ένα πλούσιο  φωτογραφικό υλικό και πλειάδα χειρογράφων, που αφορούν την ζωή του μετανάστη και εν συνεχεία ναυτικού Ματζουράνη Κουναδίνη, ο οποίος γεννήθηκε στην Σκύρο το 1933 και πέθανε στην Αργυρούπολη το 1994. Μέσα από την πολυτάραχη ζωή του που ξετυλίγεται μέσα από το Αρχείο, αντλούνται πληροφορίες για την μετανάστευση των Ελλήνων στα μέσα του 1950 στο εξωτερικό. Στα τεκμήρια του, αναδεικνύεται η νοοτροπία, η νοσταλγία και η πρόνοια των Ελλήνων ναυτικών τις επόμενες δεκαετίες απέναντι στην πατρίδα τους. Το Αρχείο συμπληρώνουν επιστολές και έγγραφα από ξένους οργανισμούς, αλλά και του μεταπολεμικού ελληνικού κράτους. Ιδιαίτερη αξία, που αφορά την νεώτερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας, δίνεται σε δύο έγγραφα που αφορούν τον Κουναδίνη: το Πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης και Ανεπιλήπτου Διαγωγής(για συντομία Πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης), με ημερομηνία την 16η Ιουνίου 1954 αλλά και το Απόσπασμα Ποινικού Μητρώου με ημερομηνία την 18η Ιουνίου του 1954.

Φωτογραφία του Κουναδίνη στις λίμνη του Ρίο Μπράνκο στην Βραζιλία. Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

Μια χώρα βαθιά διχασμένη

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 η υφήλιος είχε χωρισθεί σε δύο μέρη, με βάση την μορφή της πολιτικής οργάνωσης αλλά και την ιδεολογία των κρατών της. Από την μια, οι χώρες του Βορειοατλαντικού Συμφώνου υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ) με τις φιλελεύθερες δημοκρατίες και από την άλλη, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας υπό την Σοβιετική Ένωση με τα κομμουνιστικά καθεστώτα. Λίγες χώρες κατάφεραν να παραμείνουν πέρα από το δίπολο αυτό. 

Η Ελλάδα συμμετέχοντας στον ανταγωνισμό του Ψυχρού Πολέμου, στο άρμα των ΗΠΑ που ήταν η ηγέτιδα του αντικομουνισμού, προσπαθούσε να εξισορροπήσει τα πάθη του Εμφυλίου Πολέμου που ήταν ακόμα νωπά. Οι παρενέργειες όμως της τρίχρονης εμφύλιας σύγκρουσης ανάμεσα στους «εθνικόφρονες» και τους «αριστερούς» τον εσωτερικό ιδεολογικό εχθρό, που τελείωσε το 1949, θα κρατούσαν για αρκετά χρόνια. Τα «έκτακτα μέτρα» που πάρθηκαν από τις «εθνικόφρονες» ελληνικές κυβερνήσεις εναντίων των αντιφρονούντων στην διάρκεια του Εμφυλίου, ενσωματώθηκαν στο θεσμικό πλαίσιο που καθόριζε το Σύνταγμα του 1952, αλλά και στην διοικητική πρακτική των δημόσιων οργανισμών του κράτους.[1] Η ίδια η κοινωνία ήταν βαθειά διχασμένη, ενώ ο όρος εθνικοφροσύνη ορίσθηκε ως ο κατάλληλος στο Σύνταγμα του 1952, ώστε να χαρακτηρίσει την πίστη στην ασαφή έννοια των εθνικών ιδεωδών όπως το τρίπτυχο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια».  Η εθνικοφροσύνη υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες στρέφονταν αποκλειστικά κατά του κομμουνιστικού κινδύνου ενώ τα Πιστοποιητικά Κοινωνικών Φρονημάτων έδιναν στους κατόχους τους την πιστοποίηση ότι δεν προέβαιναν σε φιλοαριστερές δραστηριότητες ή δεν είχαν προβεί στο παρελθόν.

Το πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης του Κουναδίνη

Ο Ματζουράνης Κουναδίνης γεννήθηκε στην Σκύρο, αλλά πέρασε την περίοδο από τα δέκα του χρόνια ως τα 18, ως τρόφιμος του Εθνικού Ιδρύματος Απόρων Μακεδονίας [2] που αργότερα ονομάστηκε Αριστοτέλης (1946). Στο ίδρυμα έλαβε απολυτήριο Δημοτικού αλλά και πρακτική εκπαίδευση ηλεκτρολόγου, στις εγκαταστάσεις του ηλεκτροτεχνουργείου που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Τις τεχνικές γνώσεις του, συμπλήρωσε με εξάσκηση στο συγκεκριμένο αντικείμενο κατά την διάρκεια της θητείας του στο Πολεμικό Ναυτικό με την ειδικότητα του «ηλεκτριστή». 

Ο Κουναδίνης εν ώρα μαθήματος τεχνικής κατάρτισης στο ίδρυμα Αριστοτέλης. Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

Η περιπετειώδης φύση του χαρακτήρα του όμως ήθελε να γνωρίσει άλλους τόπους, μακριά από μια χώρα που οι υποδομές της βρίσκονταν σε αργή ανάρρωση. Και έτσι πήρε την απόφαση να μεταναστεύσει στην Βραζιλία μέσω της Διακυβερνητικής Επιτροπής Μετανάστευσης (Δ.Ε.Μ.Ε.), η οποία αποτέλεσε τον πρόγονο του σημερινού Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης(Δ.Ο.Μ.). Η Ελλάδα εξάλλου ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Δ.Ε.ΜΕ. αφού υπέγραψε την σχετική σύμβαση μεταξύ 44 κρατών στην Γενεύη της Ελβετίας στις 28 Ιουλίου του 1951 [3] συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτόν στην διαχείριση της Μετανάστευσης σε παγκόσμιο επίπεδο υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Στην περίπτωση του Κουναδίνη ο επιθυμητός προορισμός ήταν η Βραζιλία στην Νότιο Αμερική, η οποία εφάρμοζε πολιτική προσέλκυσης ευρωπαίων μεταναστών όπως ακριβώς και η γειτονική Αργεντινή. [4] 

Η μετανάστευση στις χώρες αυτές γινόταν με επιλεκτικά κριτήρια των κυβερνήσεων τους, όπως εθνικά, ιδεολογικά, ηθικά, επαγγελματικά, πνευματικά και οικονομικά. Στα πλαίσια λοιπόν των ιδεολογικών κριτηρίων, μαζί με τα υπόλοιπα έντυπα /δικαιολογητικά μετανάστευσης που θα έφερε ο Κουναδίνης, ήταν αναγκαία η ύπαρξη Πιστοποιητικού Νομιμοφροσύνης προκειμένου να του παρασχεθεί διαβατήριο για αποδημία. [5] Σύμφωνα με τον Αναγκαίο Νόμο 416 του 1948 με ημερομηνία 8 Ιανουαρίου του 1948, ο δημόσιος υπάλληλος έπρεπε να είναι νομιμόφρων και να μην «εμφορεῖται ἀπὸ ἀντεθνικὰς ἀντιλήψεις ἤ προπαγανδίζει καθ’οἱονδήποτε τρόπον ὑπὲρ τοῦ Κομμουνιστικοῡ Κόμματος ἤ τῶν μετ’αὐτοῦ κατά τοῦ Κράτους συμπραττόντων». Σταδιακά όμως το Πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης έφτασε να είναι απαραίτητο και για τον πολίτη που το κατείχε, ώστε να δύναται να εξασκεί ένα ευρύ φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων ακόμα και στον ιδιωτικό τομέα ή ακόμα για απλές καθημερινές συναλλαγές ή πράξεις, όπως την έκδοση μιας άδειας οδήγησης ή την έκδοση διαβατηρίου [6] όπως προαναφέρθηκε. Υπεύθυνες την συγκεκριμένη περίοδο για την ενεργοποίηση και την έκδοση του διαβατηρίου ήταν οι Αστυνομικές Αρχές, σύμφωνα με τον νόμο 2363/1953, άρθρο 3.

Το αντίστοιχο Πιστοποιητικό Νομιμοφροσύνης και Ανεπιλήπτου Διαγωγής που υπάρχει στο Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη, έχει εκδοθεί από το αστυνομικό τμήμα του Πειραιά που υπάγονταν στο Υπουργείο Εσωτερικών, φέροντας αριθμό πρωτοκόλλου: Φ/162633 με ημερομηνία την 16 Ιουνίου του 1954 (βλέπε την πρώτη εικόνα του παρόντος άρθρου). Στην αριστερή πάνω πλευρά, υπάρχει φωτογραφία του Κουναδίνη με σφραγίδα του ελληνικού κράτους. Συνολικά υπάρχουν δέκα συμπληρωμένα πεδία με τα στοιχεία του Κουναδίνη όπως επώνυμο (Κουναδίνης), όνομα (Ματζουράνης), όνομα πατρός (Εμμανουήλ), όνομα μητρός (Ευφροσύνη), επάγγελμα (Ηλεκτρολόγος), ημερομηνία γέννησης (1933), τόπος γέννησης (Σκύρος), διεύθυνση κατοικίας (Ρόδου 47, Κορυδαλλός-Πειραιά) και αριθμός δελτίου ταυτότητας στο οποίο έχει συμπληρωθεί ο Αριθμός Γενικού μητρώου που ο Κουναδίνης έφερε στο Πολεμικό Ναυτικό (13613)  κατά την απόλυσή του. Η τελευταία πληροφορία κάνει κοινωνό τον αναγνώστη του εγγράφου, ότι ο Κουναδίνης έχει εκπληρωμένες τις στρατιωτικές υποχρεώσεις στην χώρα καταγωγής του.

Στο δέκατο πεδίο που είναι και το σημαντικότερο και εκεί βρίσκεται η ουσία του εγγράφου, μετά από επιλεγμένη γραμμοσκίαση μπορεί κανείς να αναγνώσει: «καλῆς διαγωγῆς,» και «δεν διώκεται παρ’ἡμῖν δι’ἀξιόπινον πρὰξιν» ενώ στην επόμενη σειρά αναγράφεται: «εἶναι νομιμόφρων καὶ δὺναται νὰ μεταναστεύσῃ».

Ότι το έγγραφο συντάχτηκε αποκλειστικά για περιπτώσεις μετανάστευσης, συνάγεται από την προειδοποίηση που δηλώνεται από την αρμόδια αρχή, στην αμέσως επόμενη σειρά του εγγράφου: «Τὸ παρὸν ἐκδἰδεται τῆ αἰτὴσει τοῦ ἀνωτὲρω καὶ ἰσχὺει ἀποκλειστικὼς καὶ μὸνον διὰ μετανάστευσιν». Το έγγραφο φέρει σφραγίδα που στον εξωτερικό κύκλο αναγράφεται: Υπουργείο Γενικής Ασφάλειας Πειραιά. Στον εσωτερικό κύκλο αναγράφεται: Βασίλειο της Ελλάδος. Ο συντάκτης του εγγράφου, υπογράφει ιδιοχείρως με βαθμό και όνομα: «ο Διευθυντής Ι. Πολυχρονόπουλος, Αστυνομικός Διευθυντής Α’». Το έγγραφο σφραγίστηκε από την βραζιλιάνικη πρεσβεία της Αθήνας στις 4 Απριλίου 1954. Ένα χρόνο μετά απέπλευσε στις 7 Μαΐου του 1955 για Βραζιλία.

To Απόσπασμα Ποινικού Μητρώου του Μ. Κουναδίνη. Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

Φυσικά οι χώρες υποδοχής ήθελαν να εξασφαλίσουν ότι το εν δυνάμει αλλοδαπό εργατικό δυναμικό που θα υποδέχονταν, θα ήταν άτομα που δεν θα είχαν βεβαρυμμένο ποινικό μητρώο αλλά και δεν θα διώκονταν για ποινικές πράξεις. Για αυτό και ο Κουναδίνης αιτήθηκε από την Εισαγγελία Χαλκίδος, «Απόσπασμα Ποινικού Μητρώου» το οποίο του παρασχέθηκε με αριθμό Πρωτοκόλλου 1892 και ημερομηνία 18 Ιουνίου 1954. Στο επίσημο αυτό έγγραφο, αναγράφονται από την δεξιά πλευρά στοιχείο που αφορούν τον Κουναδίνη όπως ονοματεπώνυμο και επάγγελμα, το όνομα μητρός, ο τόπος γέννησης και το έτος. Στην δεξιά πλευρά του εγγράφου δηλώνεται η ποινική κατάσταση του ενδιαφερομένου με μεγάλα γράμματα: «Μηδέν», ενώ υπογράφει ο Γραμματέας του Ποινικού Μητρώου Ευστάθιος Κυτινός με σφραγίδα της Εισαγγελίας Χαλκίδος. Και σε αυτό το έγγραφο υπάρχει σφραγίδα της Βραζιλιάνικης πρεσβείας στην Αθήνα, με ημερομηνία την 4η Απριλίου του 1954.

Λίγους μήνες μετά, ο Κουναδίνης προκειμένου να μεταναστεύσει, έλαβε μέσω της Δ.Ε.Μ.Ε. επιπρόσθετη 4μηνη εκπαίδευση με ταχύρυθμα μαθήματα «Τεχνίτου 1ης Τάξεως Ηλεκτρικῶν ἐγκ/σεων φωτισμοῦ, κινήσεως» που ξεκίνησαν την 1η Νοεμβρίου του 1954. Πιθανότατα τα δύο εξεταζόμενα έγγραφα, ήταν απαραίτητα και για την συμμετοχή στην τεχνική εκπαίδευση της Δ.Ε.Μ.Ε.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το ελληνικό κράτος ήταν υποχρεωμένο να εγγυηθεί για τον μετανάστη που έστελνε στο εξωτερικό στα πλαίσια διακρατικών σχέσεων, είτε πρόκειται για τις πολιτικές πεποιθήσεις του, είτε για το καθαρό ποινικό του μητρώο. Εξάλλου σε κάθε διακρατική συμφωνία, κάθε χώρα έθετε τα δικά της κριτήρια αλλά και περιορισμούς, για τους μετανάστες που θα δέχονταν, των οποίων η μετανάστευση θα μπορούσε στο μέλλον να γίνει μόνιμη και να αποκτούσαν δικαιώματα πολίτη.

Μετανάστες όπως ο Κουναδίνης(πρώτος από δεξιά) συμμετείχαν ενεργά στην τοπική ζωή της Βραζιλίας λαμβάνοντας μέρος ακόμα στους τοπικούς αγώνες του Ρίο Μπράνκο. Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

Από το 1955 έως το 1968, μετανάστευσαν συνολικά 5.089 Έλληνες μέσω της ΔΕΜΕ για ένα καλύτερο μέλλον στην Βραζιλία και ο Ματζουράνης Κουναδίνης ήταν ένας από αυτούς. Αν και η αποδημία του στην Βραζιλία κράτησε μόνο τρία χρόνια, αφού τον Απρίλιο του 1958 ναυτολογήθηκε με το νορβηγικό πλοίο Μ/S VENI, το Αρχείο του διασώθηκε ως τις μέρες μας και συνεχίζει μας θυμίζει σημαντικές στιγμές της μεταπολεμικής Ελλάδας. 

Ο Κουναδίνης με θέα στο γερμανικής ιδιοκτησίας εργοστάσιο, που δούλευε ως τεχνίτης στο Ρίο Μπράνκο της Βραζιλίας. Πηγή Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

ΠΗΓΕΣ

1) Αρχειακό υλικό 

    • Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη

2) Βιβλιογραφία

    • Βούλγαρης Ι. (2013 ), Η μεταπολιτευτική Ελλάδα 1974-2009, Aθήνα: Πόλις.

    • Δαμηλάκου, Μ. (2004), Έλληνες μετανάστες στην Αργεντινή(1900-1970), Διαδικασίες συγκρότησης και μετασχηματισμοί μιας μεταναστευτικής κοινότητας, Αθήνα: Ιστορικό Αρχείο, Πολιτιστική συμβολή της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος.

    • Δαμηλάκου Μ., (2006), "Κεντρική και Νότια Αμερική", στο: Χασιώτης, Ι.Κ., Κατσιαρδή-Χέρινγκ, Ό., Καρδάσης Β., Χαρλαύτη Τζ., & Γεωργιτσογιάννη Ε. (επιμ.) (2006), Οι Έλληνες στην Διασπορά 15ος -21ος  αιώνας (σ. 291-302).

    • Κωστόπουλος,Τ., (2020), "Ακριβό μου διαβατήριο" (https: www. efsyn. Gr / themata/fantasma-tis-istorias /246562_akribo-moy-diabatirio) στο Εφημερίδα των Συντακτών, τελευταία πρόσβαση στις 06/04/2021. 

Παραπομπές

[1] Βούλγαρης (2013) 33.

[2] Χατζηκυριακίδης (2002) 30.

[3] Πρωτόκολλο σύμβασης του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων. Πηγή: https://www.unhcr.org/gr/wp-content/uploads/sites/10/2018/01/04-symvasiprotokollo.pdf 

[4] Δαμηλάκου (2004) 37.

[5] https://www.efsyn.gr/themata/fantasma-tis-istorias/246562_akribo-moy-diabatirio. Ανακτήθηκε την 6/4/21.

[6] Βούλγαρης (2013) 45.