Το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη: ένα σύμβολο ηρωισμού στο κέντρο της Αθήνας

Γράφει ο Μανώλης Πέπονας.

Το έθιμο της ταφής αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού. Η δημόσια μάλιστα απόδοση τιμής σε όσους έπεσαν υπερασπιζόμενοι της ακεραιότητα και τα ιδανικά της πατρίδας τους, θεωρείτο καθήκον της πολιτείας ήδη από την αρχαιότητα. Κατά τη σύγχρονη εποχή, σε αρκετά κράτη αναπτύχθηκε η πρακτική της δημιουργίας ενός συμβολικού τάφου για τους «άγνωστους στρατιώτες», τους ανώνυμους δηλαδή νεκρούς πολεμιστές που δεν κατέστη εφικτή η αναγνώριση της ταυτότητάς τους. 

Στην Ελλάδα, η διενέργεια διαγωνισμού για την ανέγερση ενός τέτοιου μνημείου ανάγεται στις αρχές του 1926, το σχετικό δε ΦΕΚ έφερε την υπογραφή του Υφυπουργού Στρατιωτικών Κωνσταντίνου Νίδερ. Δύο περίπου χρόνια αργότερα, στις 30 Ιουνίου 1928 εκδόθηκε το Νομοθετικό Διάταγμα «περί εκτελέσεως μνημείου Αγνώστου στρατιώτου» στην πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων. Την εν λόγω τοποθεσία ενέκρινε ως την πλέον κατάλληλη το 1929 ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, θεωρώντας πως η Δημοκρατία οικοδομήθηκε με βάση τους αγώνες των αναρίθμητων αφανών Ελλήνων στρατιωτών. 

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έλαβαν χώρα στις 25 Μαρτίου 1932, παρουσία πλήθους κόσμου, επισήμων και 3.000 ανδρών της Φρουράς Αθηνών. Χαρακτηριστικά, Τούρκος απεσταλμένος κατέθεσε στεφάνι κατά τη διάρκεια της τελετής, υπογραμμίζοντας την προσπάθεια εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων που προωθούσαν τότε οι ηγέτες των δύο χωρών. Σύντομα, τη φύλαξή του κενοταφίου ανέλαβε λόχος της Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο οποίος από το 1974 ονομάζεται «Προεδρική Φρουρά». 

Όπως τονίζουν οι γύρω σκαλισμένοι πωρόλιθοι, το μνημείο τιμά εκείνους που έχασαν τις ζωές τους στους Βαλκανικούς Πολέμους, την Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία, τη Μικρασιατική Εκστρατεία, τους δύο παγκοσμίους πολέμους, καθώς επίσης τις ένοπλες επιχειρήσεις στην Κορέα και την Κύπρο. Για την αξία της δράσης τους, χαρακτηριστική είναι η χαραγμένη επιγραφή από τον Περικλέους Επιτάφιο του Θουκυδίδη: «Ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος». 

Πηγές

Θωμάς Τσέλιος, Ιωάννης Μακρυπούλιας, Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, ΓΕΣ, Αθήνα, άνευ χρονολογίας.

Ελένη - Αργυρώ Κούκη, Ο Άγνωστος Στρατιώτης της Αθήνας. Κατασκευάζοντας το μνημειακό κέντρο της πρωτεύουσας στο Μεσοπόλεμο, ανέκδοτη διπλωματική εργασία, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Αθήνα 2009.

Γιάννης Μυλωνάς, Βασίλειος Νικολτσιός, Οι Εύζωνοι, Λόγος και Εικόνα, Θεσσαλονίκη 2021.

Θουκυδίδης, Περικλέους Επιτάφιος, Ζήτρος, Αθήνα 2004.

Οι εικόνες του άρθρου προέρχονται από τις εφημερίδες Έθνος και Πρώτο Θέμα.